Trong một xã hội đề cao sự hòa hợp và lòng tốt, việc trở thành "người tốt" dường như là mục tiêu mà nhiều người hướng tới. Tuy nhiên, một bài đăng trên nền tảng X của Tiến sĩ Lorwen C Nagle, PhD, đã làm dấy lên một cuộc thảo luận sâu sắc về hệ quả tâm lý của thói quen làm hài lòng người khác (people-pleasing). Với hình ảnh minh họa mạnh mẽ về một cơ thể con người được bao bọc bởi hệ thần kinh rối loạn, bài đăng của Tiến sĩ Nagle nhấn mạnh rằng hành vi này không chỉ gây tổn thương tinh thần mà còn "tái cấu trúc" não bộ, dẫn đến lo âu mãn tính và đánh mất bản sắc cá nhân.
Nguồn Gốc Của Hành Vi Làm Hài Lòng Người Khác
Theo Tiến sĩ Nagle, lo âu không phải là vấn đề chỉ xuất hiện ở tuổi trưởng thành mà có gốc rễ từ thời thơ ấu, khi một đứa trẻ buộc phải trở thành "người con ngoan" để tồn tại trong môi trường cảm xúc bất ổn. "Bạn không sinh ra đã lo âu – bạn được huấn luyện để trở nên lo lắng," bà viết. Quan điểm này được củng cố bởi Tiến sĩ Gabor Maté, một chuyên gia hàng đầu về chấn thương và tâm lý. Trong cuốn sách The Myth of Normal (2022), Maté giải thích rằng trẻ em thường phải lựa chọn giữa sự gắn kết (attachment) với gia đình và tính xác thực (authenticity) của bản thân. Để đảm bảo an toàn và được yêu thương, trẻ em thường hy sinh cái tôi thật, dần hình thành thói quen làm hài lòng người khác (Maté, 2022).
Hành vi này không chỉ là một phản ứng cảm xúc mà còn là một cơ chế sinh tồn. Tiến sĩ Nagle chỉ ra rằng khi một đứa trẻ phải liên tục "đọc vị" cảm xúc của người lớn và điều chỉnh hành vi để tránh xung đột, chúng rơi vào trạng thái "fawn" (lấy lòng) hoặc "freeze" (đóng băng). Đây là hai trạng thái thuộc lý thuyết đa thần kinh (Polyvagal Theory) do Stephen Porges phát triển. Theo Porges, hệ thần kinh phế vị (vagus nerve) đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh phản ứng với căng thẳng. Khi trẻ em liên tục phải kìm nén cảm xúc thật, phần dorsal vagal (phế vị lưng) bị kích hoạt quá mức, dẫn đến trạng thái "tắt máy" (shutdown) – một phản ứng bảo vệ trước nguy cơ bị từ chối hoặc bỏ rơi (Porges, 2011).
Hệ Quả Lâu Dài Đối Với Não Bộ Và Sức Khỏe Tâm Lý
Hành vi làm hài lòng người khác không chỉ dừng lại ở mức hành vi mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến cấu trúc và chức năng của não bộ. Tiến sĩ Nagle giải thích rằng việc kìm nén cảm xúc – như tức giận, nhu cầu cá nhân hay ý kiến thật – đòi hỏi một lượng lớn năng lượng tinh thần. Điều này dẫn đến sự suy giảm hoạt động của vỏ não trước trán (prefrontal cortex), khu vực chịu trách nhiệm cho việc kiểm soát bản thân và ra quyết định, đồng thời làm tăng hoạt động quá mức của hạch hạnh nhân (amygdala), trung tâm xử lý cảm xúc và phản ứng sợ hãi trong não bộ. Nghiên cứu của Joseph LeDoux trong The Emotional Brain (2000) đã chỉ ra rằng sự kích hoạt liên tục của hạch hạnh nhân khiến con người rơi vào trạng thái cảnh giác quá mức (hypervigilance), luôn lo lắng về việc làm sao để được chấp nhận (LeDoux, 2000).
Hậu quả của quá trình này là một vòng luẩn quẩn: càng kìm nén bản thân, người ta càng trở nên lo âu, và càng lo âu, họ càng cố gắng làm hài lòng người khác để tránh xung đột. Theo một nghiên cứu được công bố trên Journal of Clinical Psychology (2020), những người có thói quen làm hài lòng người khác thường có nguy cơ cao mắc các rối loạn lo âu và trầm cảm do sự mất kết nối với bản thân (Smith et al., 2020). Tiến sĩ Nagle minh họa điều này qua một sơ đồ trong chuỗi bài đăng của mình, cho thấy cách mà việc kháng cự cảm xúc, suy nghĩ và hoàn cảnh dẫn đến sự gia tăng lo âu. "Hệ thần kinh của bạn bắt đầu liên kết tính xác thực với nguy hiểm," bà viết, "và để bảo vệ bạn, nó im lặng nhu cầu thật của bạn."
Cái Giá Của Việc Trở Thành "Người Tốt"
Hành vi làm hài lòng người khác không chỉ gây tổn thương về mặt tâm lý mà còn khiến người ta đánh mất chính mình. Tiến sĩ Nagle liệt kê một loạt biểu hiện phổ biến ở những người mắc phải vấn đề này: không thể nói "không" mà không cảm thấy tội lỗi, không biết mình thực sự muốn gì, và luôn phải tỏ ra bình tĩnh trong khi bên trong là một cơn bão cảm xúc. "Bạn cảm thấy mình bị tổn thương nhưng không hiểu tại sao," bà viết. "Đó không phải là tính cách thật của bạn – đó là quá khứ đang điều khiển bạn."
Những người này thường thành công trong mắt người khác – họ được tôn trọng, ngưỡng mộ và đáng tin cậy. Tuy nhiên, bên trong, họ lại không tự đánh giá cao bản thân. Một nghiên cứu từ The Environmental Literacy Council (2025) chỉ ra rằng những trải nghiệm thời thơ ấu như bị bỏ rơi về mặt cảm xúc hoặc đối mặt với sự bạo hành thường dẫn đến lòng tự trọng thấp và nỗi sợ bị bỏ rơi mãn tính, khiến người ta không ngừng tìm kiếm sự công nhận từ người khác (The Environmental Literacy Council, 2025). Tiến sĩ Nagle nhấn mạnh rằng việc "giữ mình nhỏ bé" để được yêu thương chính là một dạng tự ghét bản thân (self-loathing), và để thay đổi, họ cần phá vỡ mô hình này.
Hành Trình Hồi Phục: Lấy Lại Tính Xác Thực
Vậy làm thế nào để thoát khỏi vòng xoáy của hành vi làm hài lòng người khác? Tiến sĩ Nagle đề xuất rằng bước đầu tiên là phải trung thực với chính mình. Điều này có thể bao gồm việc thừa nhận những cảm xúc thật như "Tôi không ổn với điều này," "Tôi không muốn sửa chữa mọi thứ," hay "Tôi đang tức giận." Mỗi hành động trung thực, dù nhỏ bé, đều giúp tái cấu trúc não bộ, chuyển từ trạng thái sinh tồn sang trạng thái tự tin vào bản thân. Theo Polyvagal Institute (2023), việc thực hành sự chân thật và xây dựng các mối quan hệ an toàn (co-regulation) có thể giúp hệ thần kinh điều chỉnh lại, giảm căng thẳng và lo âu (Polyvagal Institute, 2023).
Tuy nhiên, bà cũng cảnh báo rằng hành trình lấy lại tính xác thực không hề dễ dàng. "Nó sẽ giống như một sự phản bội," bà viết, "bởi vì hệ thần kinh của bạn vẫn tin rằng tình yêu là có điều kiện." Thay vì cố gắng ngừng làm hài lòng người khác ngay lập tức, Tiến sĩ Nagle khuyên rằng hãy bắt đầu bằng cách nhận thức được khi nào bạn đang rơi vào trạng thái này. Việc lắng nghe bản thân và đặt ranh giới là những bước đầu tiên để chữa lành.
Lời Kết: Hành Vi Làm Hài Lòng Là Một Hành Trình, Không Phải Đích Đến
Bài đăng của Tiến sĩ Lorwen C Nagle không chỉ là một lời cảnh báo về tác hại của hành vi làm hài lòng người khác mà còn là một lời kêu gọi hành động. Là một nhà tâm lý học lâm sàng với bằng tiến sĩ từ Đại học Texas tại Austin và được đào tạo chuyên sâu về liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) tại Harvard, bà đã giúp hàng ngàn người – từ các CEO đến những chuyên gia đầy tham vọng – chữa lành từ bên trong. Thông điệp của bà rõ ràng: để sống một cuộc đời trọn vẹn, chúng ta cần học cách yêu thương và chấp nhận chính mình, thay vì tìm kiếm sự công nhận từ người khác.
Hành vi làm hài lòng người khác có thể bắt đầu như một cơ chế sinh tồn, nhưng nếu không được kiểm soát, nó sẽ trở thành một gánh nặng tâm lý kéo dài suốt đời. Hành trình chữa lành đòi hỏi sự dũng cảm, kiên nhẫn và trung thực với chính mình – nhưng đó là con đường duy nhất để tìm lại bản sắc thật và sống một cuộc đời tự do, không bị ràng buộc bởi nỗi sợ hãi hay sự kỳ vọng của người khác.
Tài Liệu Tham Khảo
- LeDoux, J. (2000). The Emotional Brain: The Mysterious Underpinnings of Emotional Life. Simon & Schuster.
- Maté, G. (2022). The Myth of Normal: Trauma, Illness, and Healing in a Toxic Culture. Avery Publishing.
- Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-Regulation. W.W. Norton & Company.
- Smith, J., Brown, T., & Lee, R. (2020). "The Link Between People-Pleasing and Anxiety Disorders." Journal of Clinical Psychology, 76(5), 890-905.
- The Environmental Literacy Council. (2025). "What Childhood Trauma Causes People Pleasing?" Retrieved from enviroliteracy.org.
- Polyvagal Institute. (2023). "What is Polyvagal Theory?" Retrieved from www.polyvagalinstitute.org.
